Direct uit het bloed geïsoleerde dendritische cel vaccinaties als immunotherapie voor uitgezaaide hormoonongevoelige prostaatkanker

De rol van het immuunsysteem bij het herkennen en aanvallen van kankercellen is erg belangrijk. Daarom is er de laatste jaren veel wetenschappelijk onderzoek verricht naar de relatie tussen afweer en kanker en mogelijke behandelingen die de afweer tegen kanker kunnen versterken. Dergelijke behandelingen die aangrijpen op het afweersysteem, noem je immunotherapie. Met de aan mij toegekende subsidie van de Dr. Paul A.J. Speth Stichting kon geavanceerd beeldvormend onderzoek worden verricht en kon kwaliteit van leven onderzoek worden uitgevoerd tijdens de dendritische cel vaccinatie studie bij patiënten met uitgezaaide hormoonongevoelige prostaatkanker.   

De cellen van het immuunsysteem die het beste onderscheid kunnen maken tussen lichaamseigen cellen en ‘gevaarlijke’ cellen zijn de dendritische cellen. Dendritische cellen zijn te omschrijven als de ‘verkenners’ van het afweersysteem. Ze zijn continu bezig de cellen in het lichaam te controleren op afwijkende kenmerken, zoals lichaamsvreemde eiwitten die een cel bij zich kan dragen als deze veranderd in een kankercel. Als een dendritische cel een andere cel als ‘gevaarlijk’ bestempelt, wordt deze door de dendritische cel opgenomen en afgebroken tot kleine stukjes. Deze eiwitstukjes van een ‘gevaarlijke’ cel worden vervolgens meegenomen naar de lymfeklieren en aldaar gepresenteerd aan de soldaatcellen van het afweersysteem, de T cellen. De lymfeklieren zijn dus de ontmoetingsplaats voor de dendritische cellen en T cellen. Alhier worden de T cellen geactiveerd, waarna ze zich vermenigvuldigen en uiteindelijk de lymfeklier verlaten om het gevaar, de kankercellen, te bestrijden. Dendritische cellen zijn echter niet altijd in staat om kankercellen te herkennen. In dergelijke gevallen worden de T cellen niet geactiveerd en zullen ogenschijnlijk ‘ongevaarlijke’ kankercellen gemist worden door het afweersysteem. De kankercellen kunnen zich daarna blijven vermenigvuldigen, zonder aangevallen te worden door het afweersysteem. 

In de afgelopen jaren hebben we een klinische studie verricht bij patiënten met uitgezaaide hormoonongevoelige prostaatkanker. Hierbij werd experimentele behandeling gegeven met direct uit het bloed geïsoleerde dendritische cel vaccinaties (Figuur 1). Deze methode wordt sinds een aantal jaren gebruikt door de onderzoeksgroep van prof. dr. Jolanda de Vries. We zijn wereldwijd een van de weinige laboratoria die immunotherapie toepassen met direct uit het bloed geïsoleerde dendritische cellen. De dendritische cellen werden door een hierin gespecialiseerd radioloog direct in een gezond ogende lymfeklier geïnjecteerd. De studie toonde dat door de dendritische cel vaccinaties bij 15 van de 21 patiënten (71%) geactiveerde T cellen werden teruggevonden. Bij 5 van de patiënten waren de T cellen dusdanig geactiveerd dat ze in staat waren een belangrijke immuunstof (interferon-gamma) aan te maken. De patiënten waarvan de geactiveerde T cellen interferon-gamma produceren, laten minder snel groei van uitzaaiingen zien tijdens de verrichte nano-MRI en PSMA PET/CT scans.

In Figuur 2 ziet u PSMA PET/CT scans van één van de patiënten, waarbij een versterkte afweer was vastgesteld. Er is op de rechter scan afname van lymfeklier uitzaaiingen te zien na 3 maanden behandeling. Dit wordt weergegeven met de rode pijltjes.

De dendritische cel vaccinaties werden goed verdragen door de patiënten. Er werden geen ernstige bijwerkingen gezien. De verrichte vragenlijstonderzoeken bevestigde dit en toonde geen achteruitgang in de kwaliteit van leven tijdens de behandeling met dendritische cel vaccinaties. Ook binnen de patiëntengroep die na één vaccinatieronde al groei van de uitzaaiingen had, verslechterde de kwaliteit van leven niet. Dit is een belangrijke bevinding bij deze relatief oude patiëntenpopulatie met vergevorderd prostaatkanker.